Onder mijn voeten schieten stenen alle kanten op. Ik klauter de laatste twee meter omhoog en kijk dan kilometers ver uit over de valleien links en rechts van de bergrug. Maar het mooiste wat hier te zien is bevindt zich vlak voor mijn ogen. De pootafdrukken van een sneeuwluipaard. Enthousiast geven we elkaar high-fives. Hier zijn we voor naar Kirgizië gekomen! Ik ga op zoek naar het sneeuwluipaard met Biosphere Expeditions.
Op pad als amateur-onderzoeker
“Besef je goed: er staat jullie geen safari te wachten, waar je in je 4×4 rondrijdt om dieren te bekijken, en waar ’s avonds een luxe lodge op jullie wacht.” zo waarschuwt teamleider Amadeus ons direct. “We zijn op een expeditie en dat is hard werken.” Ik ben een paar weken in Kirgizië om samen met de Duitse organisatie Biosphere Expeditions veldwerk te verrichten in het Tien Shan gebergte.Zo draag ik bij aan het onderzoek van wetenschappers naar het sneeuwluipaard én maak tegelijkertijd een uniek avontuur mee. Het is afzien, tijdens de lange hikes die we maken naar de 4.000 meter, en tijdens de nachten waar de temperatuur ver onder het vriespunt daalt. Om over het gebrek aan douches nog niet te spreken. Maar misschien draagt dat nog wel het meeste bij aan de sterke verhalen die ik na afloop heb. Want wat een avontuur beleefde ik!
Een roestige start
Een paar dagen eerder ben ik nog in Bisjkek. In de lobby van mijn hotel verzamelt zich langzaam een internationale groep. Jorg, Hubert, Dirk, Petra en Mandanna uit Duitsland, de Australische Tom, de Australisch-Italiaanse Dina, de Amerikaanse Eileen en ik. We staan te trappelen om verder te reizen naar het Tien Shan gebergte.
In een winkelcentrum doen we de laatste inkopen, vooral wijn en chocolade, en stappen vol enthousiasme in de 4×4. Vervolgens gebeurt er niets. Met geen mogelijkheid krijgen we de sleutel in het contact om de auto te starten. De hulp van een slotenmaker wordt ingeroepen, en wanneer het hele dashboard van de auto verwijderd is blijkt het probleem een piepklein magneetje te zijn, dat zijn weg heeft gevonden naar het contactslot.
Eindelijk rijden we Bisjkek uit en de wegen zijn druk. Iedere paar kilometer is er een snelheidscontrole, afgewisseld met mannen en vrouwen die fruit verkopen langs de weg. Langzaam maakt de vlakte ruimte voor bergen, bedekt met roodbruin zand en lage begroeiing. Kleine gehuchten liggen verspreid over het landschap, met huisjes van golfplaten en ruw metselwerk. Zo nu en dan rijden we voorbij een herder te paard met een kudde koeien. Langs de weg strompelt een paard, de voorbenen aan elkaar gebonden zodat het niet wegloopt. Ik bedenk me dat ik al uren geen boom meer heb gezien, alleen maar eindeloze toendra.
Base Camp
Acht uur later zijn we bij het Base Camp in een klein zijdal van de Karakol-rivier. Ik kan me niet voorstellen dat er een mooiere plek is. Ik sta midden in een vallei, een kudde paarden graast bij de helderblauwe rivier. Drie yurts staan dicht bij elkaar. Een waar een keuken is ingericht, een yurt met een kachel om aan het einde van de dag onze spullen te drogen, en tot slot een yurt waar we ontbijten en briefings krijgen tijdens de expeditie. Een stukje verderop de heuvel staan kleine koepeltenten. Hier zullen we de komende weken slapen.
Expeditieleider Volodya Tytar verwelkomt ons met open armen. Precies zoals we hem de hele expeditie zullen zien rondlopen. Gele kaplaarzen onder een korte broek, een vilten hoed op zijn hoofd. Hij dirigeert ons meteen de yurt in voor instructie over methodologie, navigatie en veiligheid. We mogen dan amateur-onderzoekers zijn, op expeditie met wetenschappers, het onderzoek dat we doen wordt serieus genomen. En dus leren we van Volodya het verschil tussen de pootafdrukken van een wolf en een sneeuwluipaard, hoe we de uitwerpselen van de agali en de steenbokken kunnen onderscheiden en hoe we al deze informatie invullen op de data-sheets.
Sneeuwluipaard
De kans dat we het sneeuwluipaard zelf tegenkomen is volgens teamleider Amadeus klein. “Het sneeuwluipaard is extreem zeldzaam”, vult onderzoeker Volodya aan. “Eén dier kan een leefgebied hebben van 30 tot soms wel 1000 vierkante kilometer. In heel Kirgizië leven er misschien maar 250. Wat is de kans dat je op een moeilijk begaanbaar terrein, tussen de rotsen, zo’n schuw dier tegenkomt? En dan moet je hem ook nog kunnen spotten. Je moet ontzettend veel geluk hebben. Ik doe dit werk al tientallen jaren en ik zag één keer in een flits het dier voorbij rennen.” Volodya rommelt wat tussen zijn papieren en haalt een foto tevoorschijn. “Zien jullie het sneeuwluipaard?” In eerste instantie zie ik alleen maar eindeloze rotsen. Pas na een minuut zoeken zie ik het hoofd van het dier boven een rots uitsteken, zo goed gaat de grote kat op in zijn omgeving.
Hiken op hoogte
En die omgeving is flink uitdagend, merk ik een dag later. Iedere dag brieft Amadeus ons over de routes die we de volgende dag gaan maken. Steeds weer verkennen we een zijdal tot aan de sneeuwgrens. Wandelpaden, die vind je hier niet. Je vertrouwt dus blind op de gps coördinaten en de route die je zelf maakt over de rotsen.
De lucht is bewolkt wanneer we met de hele groep vertrekken voor de eerste oefenwandeling. We parkeren de 4×4 naast de onverharde weg en lopen de vallei in. De dag begint in het dal, waar je marmotten ziet rondscharrelen tussen de veldbloemen, en hermelijnen door kabbelende beekjes ziet schieten. We hiken naar Sary Kul en moeten eerst flink wat hoogtemeters maken, voor we sporen kunnen zoeken. Hier zijn nog teveel schapen, paarden en koeien. Al snel zien we bergmarmotten op wacht zitten. We horen het getsjirp waarmee ze hun soortgenoten waarschuwen. En dan zie ik een stip, hoog in de lucht, die al snel groter wordt. Een golden eagle! Wat bijzonder om die meteen de eerste dag al te zien.
Langzaam aan wordt het terrein rotsachtiger en steiler. Met mijn handen zoek ik steun op de steile rotswand terwijl mijn voeten evenwicht proberen te vinden op de losse stenen. Dit is bijna geen hiken meer, maar meer bergbeklimmen. En dat is wennen, zeker ook door de hoogte. We zijn op 3400 meter en moeten nog bijna 600 meter omhoog. Ik raak snel buiten adem in de ijzige lucht. Tergend langzaam ga ik omhoog, tot ik uitkom bij een klein stroompje water onderaan een gletsjer. Wanneer we stoppen om te lunchen ben ik blij dat ik even kan zitten om met de verrekijker de bergrichels af te speuren op zoek naar steenbokken. Dan zie ik dat er een nog grotere vogel boven ons zweeft, een lammergier. Hij maakt cirkels, op zoek naar een prooi. Gelukkig niet ons.
Datasheets
Tijdens de lange dagen hiken gaan we vooral op zoek naar dieren. Niet alleen vogels, al worden we allemaal enthousiast als we drie zwart-witte himalayan griffons zien. We gaan vooral op zoek naar de prooidieren van het sneeuwluipaard. Want waar prooidieren leven kan mogelijk ook een sneeuwluipaard zijn. We vinden pootafdrukken en vooral veel uitwerpselen van dieren. En dus heb ik mijn telefoon inmiddels vol staan met foto’s van uitwerpselen, zorgvuldig opgemeten.
Op de flanken van de berg buig ik me over mijn datasheet. We werken met een cell methodology. Dat betekent dat de valleien ingedeeld zijn in cellen van 2 bij 2 kilometer. Iedere dag verken je met je groep een aantal van deze cellen. Je speurt de grond af op zoek naar voetsporen of uitwerpselen. Zodra ik iets vind bepaal ik met hulp van mijn gps en kompas mijn exacte locatie, maak een foto en noteer alle gegevens op het datasheet.
Meestal blijft het bij sporen, maar soms is er meer. Op de bergrichel ziet Mandanna bruine stipjes bewegen. Bruine stippen! Dat zijn vast steenbokken! Ik meet meteen de kompashoek.
Rotstekeningen
Op een open plek vinden we talloze petrogliefen. Rotstekeningen van mensen en ibexen, die in de rotsen zijn gekrast. Ze zijn soms wel duizenden jaren oud en zijn ook voor ons onderzoek belangrijk. Ik zie tekeningen van mensen die op kamelen rijden, een teken dat de zijderoute hier ooit liep. Dan zie ik ibexen, herkenbaar aan hun hoorns, die worden achtervolgd door een dier dat met zijn lange staart wel heel erg op een sneeuwluipaard lijkt. Dat betekent dat hier duizenden jaren geleden misschien al wel sneeuwluipaarden rondliepen.
Ik fotografeer de petrogliefen en upload ze in een offline app op mijn telefoon. Expeditieleider Amadeus ontwikkelde een app om petrogliefen, vlinders en vogels in Kirgizië in kaart te brengen. En dus fotografeer ik alle petrogliefen en staar uren naar de lucht, met mijn boek vol vogelsoorten in de hand.
Ulak tartysh
Halverwege de week krijgen we te horen dat we iets bijzonders gaan meemaken. We verzamelen op de top van een kleine heuvel. Voor ons ligt een zwarte geit, onthoofd en zonder hoeven. Ulak Tartysh is een oude Kirgizische traditie, een spel waarbij mannen te paard strijden om een dode geit. In volle galop proberen ze de geit te pakken, die op de grond ligt. Lukt dit, dan werpen ze het dode dier over hun zadel om vervolgens zo snel mogelijk naar een steen te rijden waar ze de geit op laten vallen. Zo nu en dan stormen de paarden vol op ons af. Wij zijn degenen die aan de kant moeten springen om niet vertrappeld te worden.
De andere rijders proberen ondertussen de geit af te pakken en gebruiken hun zweep niet alleen voor hun eigen paard maar ook tegen de andere paarden en rijders. Rijders worden bijna van hun paard geduwd. Paarden draaien om elkaar heen. Bijzonder om zo’n oude traditie te zien, maar het is fascinerend en weerzinwekkend tegelijkertijd.
In galop door de vallei
Na de wedstrijd krijg ik de teugels van een paard in mijn handen gedrukt. De herder wil uitrusten en ik mag nu op zijn paard rijden. Zodra ik het paard richting de vallei stuur, gaat hij er meteen in volle galop vandoor. Het is machtig mooi. Na een rondje door de vallei word ik gewenkt door een van de herders. Ik kom dichterbij en krijg de dode geit in mijn handen gedrukt. De geit voelt zwaar, en voelt vreemd levend aan.
Maar weigeren de geit aan te nemen zou een belediging zijn van de cultuur. Dus verman ik me. Ik klem de geit onder mijn been en probeer mijn paard naar de steen te leiden waar ik de geit moet laten vallen. Makkelijker gezegd dan gedaan. Het paard luistert alleen naar commando’s in Kirgish ( en op mijn ‘shoe’ doet hij niets). Ik probeer hem met mijn hakken vooruit te sturen, maar na het galopperen eerder blijft het paard nu stokstijf staan. De geit nog steeds in mijn handen. Eindelijk komt mijn paard weer in beweging. Ik weet de geit vast te houden tot ik hem op de steen kan gooien. Een overwinning voor mij. En trouwens met een broek die onder het geitenbloed zit. Ik ben in ieder geval een ervaring rijker.
Kirgizische gastvrijheid
Na het spel Ulak Tartysh lopen we naar de yurt van de buren. Ze hebben ons uitgenodigd voor een etentje. Ze leven in een prachtige yurt en tonen ons de Kirgizische gastvrijheid. Op het menu staat een traditionele maaltijd met als hoofdgerecht de geit waarmee net is gespeeld. De dochters brengen ons kommen thee terwijl ze giechelend onze vragen beantwoorden. De nomadische cultuur is nog steeds springlevend, met gezinnen die in de winter in de stad leven en in de zomer met hun vee naar de hoge bergweiden trekken. Bijzonder om hier een even deel van uit te maken.
In de voetsporen van het sneeuwluipaard
Of het nu de shots wodka zijn, die bij de maaltijd rijkelijk vloeien, of de hoogte, met iedere dag worden de hikes zwaarder. We lopen zeker 15 kilometer per dag, iedere keer weer naar de 4000 meter. Mijn lichaam heeft het zwaar en heeft nauwelijks tijd om te herstellen. Toch ga ik iedere keer weer op pad. Al wordt iedere stap die ik zet steeds zwaarder.
Na anderhalve week hebben we nog geen spoor gevonden van het sneeuwluipaard. Maar we hebben goede moed nu we vandaag weer camera traps ophalen. We volgen een stroompje dat door de vallei loopt. Terwijl we uitrusten springt een kleine hermelijn over de rotsen in de rivierbedding. We volgen het dier, verder bergopwaarts.
De zon brandt en terwijl ik over de rotsen omhoog klauter hoor ik geschreeuw. Tom en Mandanna zien een pootafdruk, onmiskenbaar van een sneeuwluipaard! De spierpijn en brandende longen zijn vergeten en ik hijs mezelf over het laatste stukje van de rotswand. Daar, recht voor me, zie ik het.
Vol ongeloof kijk ik naar de afdruk, perfect vormgegeven in de modder. Ik kan het amper geloven. Biosphere Expeditions is 6 jaar actief in Tien Shan, maar het aantal keer dat een pootafdruk van het sneeuwluipaard is gevonden is op een paar handen te tellen. Wanneer we op de richel rondlopen vinden we nog meer pootafdrukken, recht voor de camera die hier is uitgezet. Ze kunnen niet ouder dan een dag of twee zijn, gezien de regenval de afgelopen dagen. En een ander spoor loopt de berg af. Het luipaard is duidelijk een paar keer op en neer gelopen voor de camera en moet op de foto staan! Onze mountain ghost is gevonden!
Foto’s
Even later zitten we in de yurt, zenuwachtig of camera’s iets opgeleverd hebben. We scrollen door de duizenden foto’s die zijn gemaakt met de camera traps. We zien vechtende steenbokken, agali, een snowcock die parmantig voor de camera loopt. Maar een sneeuwluipaard, dat zien we niet. Precies die camera die wij gisteren ophaalden, op de bergpas met de pootafdrukken, is niet goed opgestart en heeft geen foto’s gemaakt. Weg foto’s van het sneeuwluipaard. Een paar dagen na thuiskomst zit er een e-mail in mijn inbox. Volodya heeft de foto’s nog een keer bekeken. Een andere camera heeft wél foto’s gemaakt en er staat echt een sneeuwluipaard op! Juichend spring ik op achter mijn laptop.
Een zielig hoopje geit in de bergen
Op een van de laatste dagen staan we weer oog in oog met een geit. Ditmaal een nog levend en schattig exemplaar. Wandelend door de vallei Kashka Suu horen Eileen en Dina het gemekker van een pasgeboren geit. Er is nergens een kudde of herder in de buurt, dus ze besluiten de geit mee te nemen naar het base kamp. Buizerds zwerven inmiddels al boven hun hoofd, dus het diertje eenzaam en alleen achterlaten is geen optie. Het kleintje wordt Tony genoemd en een paar dagen woont hij bij ons in een van de yurts. Op de laatste dag wordt hij opgenomen in de kudde van de buurman, Shukurbek.
Afsluiten met vodka
De laatste avond sluiten we af met een een kampvuur in de vallei. De deuren van de NABU truck staan weid open zodat het geluid van de stereo door de hele vallei voert. We proosten op twee mooie weken. Maar eerst kijkt Volodya terug op de resultaten die we behaald hebben. We hebben 55 cellen verkend, en vonden sporen van het sneeuwluipaard, wolf, vos, argali, steenbok, ree, marmot, sneeuwhaan, das, steenmarter, hermelijn en een paar nieuwe vogelsoorten, waaronder de blauwe keel en groenachtige grasmus. We zagen zelfs een Turkestaanse pika! Deze werd door Volodya een ‘snack voor sneeuwluipaarden’ genoemd en is erg zeldzaam in dit gebied. We hebben ook nieuwe records gemaakt van meer dan 100 rotstekeningen.
Wanneer we weer naar Bishkek rijden is de bergpas besneeuwd. Tien Shan, wat was je mooi. Een expeditie in Kirgizië is geen vakantie. Het terrein is veeleisend, je krijgt ongetwijfeld last van de hoogte, klautert over steile hellingen vol loszittende stenen, wordt verrast door sneeuwstormen en vraagt je ’s nachts af of je tent de storm wel doorstaat. Twee weken op een slaapmat is geen luxe. Een wc is niets meer dan een gat in de grond, douchen zit er niet in. Maar je krijgt er zoveel voor terug. Je kijkt ademloos uit over de mooiste valleien en maakt hikes. Ziet Golden Eagles, lammergieren en talloze LBB’s, little brown birds. Je draagt écht bij aan het onderzoek in Tien Shan. Veel mensen in Kirgizië zien het sneeuwluipaard als een heilig dier, de ‘ghost of the mountains’. Dat was het bij ons ook. Een mythisch dier, dat als een spook in de bergen leeft en waarvan je weet dat hij ergens in de buurt is. Je voelt zijn aanwezigheid, maar ziet hem niet. En dat is maar goed ook. Laat dit prachtige dier hier maar in alle rust leven.
Biosphere Expeditions
Ik nam deel aan deze expeditie op uitnodiging vanBiosphere Expeditions. Deze organisatie begeleidt expedities over de hele wereld. Zo kan je als amateur-onderzoeker bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek. Van zeeschildpadden beschermen in Costa Rica tot walvissen onderzoeken in de Azoren. De sneeuwluipaardenexpeditie in Kirgizië is de meest zware en afgelegen expeditie. Biosphere expedities organiseert deze expeditie al een aantal jaar in samenwerking met NABU. In Kirgizië werken zo’n 20 personen, die het leefgebied van het sneeuwluipaard monitoren, stropers tegengaan en zich bezighouden met educatie voor kinderen. Met camera traps en met de hulp van lokale inwoners worden de sneeuwluipaarden gezocht. Je kan aan de expeditie deelnemen zonder kennis of ervaring met onderzoek. Het enige wat je nodig hebt is een flinke dosis enthousiasme.
Leestips:
- De wereld rondreizen om deze te redden
- Een dag bij Biosphere Expeditions in Kirgizië
- Ronddwalen door Bisjkek, Kirgizië
